HİZMET İÇİN DOĞRU BİLGİ
Türkiye ve kentle ilgili tüm istatistiki bilgiyi en doğru şekilde kamuoyuyla paylaşmayı kendilerine görev sayan Türkiye İstatistik Kurumu Bölge Müdürü Orhan Deha Dede, çalışmaları hakkında gazetemize detaylı açıklamalarda bulundu. TÜİK ile ilgili önemli bilgiler veren Dede, en doğru ve kesin bilgilerin her zaman kurumlarından çıktığına dikkat çekti.
Sizi tanıyabilir miyiz?
ORHAN DEHA DEDE: 1978 yılında Ankara’da doğumluyum. Lisans eğitimimi Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümünde tamamladım. Memuriyet hayatıma Maliye Bakanlığı Bursa Vergi Dairesi Başkanlığı’nda Gelir Uzmanı olarak başladım. 2006 yılından bu yana Türkiye İstatistik Kurumu Adana Bölge Müdürlüğü’nde TÜİK Uzmanı olarak çeşitli kademelerde yöneticilik yaptım.Beş aydır da Gaziantep’te bölge müdürü olarak bulunmaktayım.
TÜİK Bölge Müdürlüğü hakkında bilgi verir misiniz?
ORHAN DEHA DEDE: Kalkınma Bakanlığına bağlı bir kurumuz. Gaziantep, Kilis ve Adıyaman illerinden sorumluyuz.Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) temel görevi, ülkenin ihtiyaç duyduğu alanlarda, veri ve bilgilerin, derlenmesini, gerekli istatistiklerin üretilmesini, yayımlanmasını ve dağıtımını yapmaktır.TÜİK bireylerden, hanelerden, iş yerlerinden araştırmalar ve sayımlar yoluyla veri toplar. Topladığı verileri analiz eder ve istatistiki bilgi haline dönüştürür. Bu istatistiki bilgiler, toplumun her kesiminde karar alma aşamalarında güvenilir yol göstericilerdir. Ayrıca, verilerin hangi tanım, yöntem, kapsam ve sınıflama kullanılarak hangi kurum tarafından, hangi sıklıkta derleneceği ve yayınlanacağı bilgilerini içeren Resmi İstatistik Programı’nı kurum/kuruluşlar ile koordineli olarak hazırlayarak programda yer alan faaliyetlerin izleme ve değerlendirmesini raporlar. Örneğin” işsizlik rakamı 10.8”dir,sizler için basit bir cümledir. Ama o rakamı elde etmek için, 26 bölge müdürlüğünde 81 ilde yüzlerce personel, o veriyi elde etmek için çalışır.Bizim tek hedefimiz yorum yapmadan doğru,tarafsız,güvenilir şeffaf veri üretmektir.
Türkiye İstatistik Kurumunun veri derleme yetkisi nedir?
ORHAN DEHA DEDE: Türkiye İstatistik Kanunu’nun 7. maddesine göre TÜİK Başkanlığı, istatistik üretimi için gerekli gördüğü her türlü ortamdaki veri ve bilgiyi, belirlenen şekil, süre ve standartlarda doğrudan isteme, doğruluğunu araştırma, kontrol etme, ilgililerden ek bilgi ve belge isteme yetkisine sahiptir.
Çalışma sisteminiz nasıl? kimlerden yardım alıyorsunuz?
ORHAN DEHA DEDE: Verileri oluşturabilmek için toplumun çeşitli kesimlerinden yardımlar alırız. İş yerleri, hane halkları ile anket çalışmaları yaparız.Yeri gelir köylere dağ başlarına dahi gideriz.Çalışma sahamız çok geniştir.Biz de veriler, anketörlük ve anket yaparak elde edildiğinden için işimiz çok zor.Mevcut 80 tane personelimiz var ve hepsiniz görev alanlar belli ve de farklıdır.
Anket yapacağınız yerleri nasıl seçiyorsunuz?
ORHAN DEHA DEDE: Anket yapacağımız haneleri ve işyerlerini önceden bilgilendiriyoruz. Geliş tarihi ve amacı şudur, diyerek mektup gönderiyoruz. Resmi kurumları da alanlarımızla ilgili bilgilendiriyoruz. Anketörlerimizin isimlerini de bildiriyoruz. Türkiye İstatistik Kanunu’nun 8. maddesine göre kişi, kurum ve kuruluşlar, kendilerinden istenen veri veya bilgileri, Anayasa’da belirlenen hak ve ödevler çerçevesinde TÜİK Başkanlığı’nın belirleyeceği şekil, süre ve standartlarda eksiksiz ve doğru olarak ücretsiz vermekle yükümlüdür.
Anketörler açısından riskler de var değil mi?
ORHAN DEHA DEDE: Öncelikle arkadaşlarımızın güvenlik sıkıntısı oluyor. Kapıyı çaldıklarında ne ile karşılaşacaklarını bilmiyorlar.Karşı tarafta keza aynı güvensizliği yaşayabiliyor.Sonrasında cevaplamakta sıkıntı yaratanlarda çıkabiliyor.
Halkta kapısına gelen pazarlamacılardan sivil anketörlerden bıkmış durumda. Devletten gelenle diğerleri çokta ayırt edilemiyor.
ORHAN DEHA DEDE: Haklısınız. Diğer devlet kurumlarından farkımız, vatandaş işi için bizim ayağımıza gelmez.Biz vatandaşın ayağına gideriz.Bu yüzden varlığımızda pek bilinmiyor.Mesela vatandaş sağlık ocağına gidince ilacını yazdırabiliyor.Eğitim kurumlarından eğitim alıyor.Ama bizde hiçbir karşılık vermeden,biz onlardan bir şeyler istiyoruz.İstediğimiz de sağlıklı bilgi.Doğru bilgiyi almakta gerçekten zor.
TÜİK’in varlığı ve önemi de vatandaş tarafından çok bilinmiyor
ORHAN DEHA DEDE: Hatta çoğunluk Gaziantep’te TÜİK’in bölge müdürlüğü olduğundan bile bir haber ne yazık ki.En büyük amacım basınla iyi ilişkiler kurup basında yer alıp TÜİK’i doğru bir şekilde tanıtmak.
Ankete yanıtlamayı ret edenlere cezai işlem uygulaması da başlatıldı değil mi?
ORHAN DEHA DEDE: TÜİK'in talebi doğrultusunda, kendilerinden istenen bilgileri hiç vermeyen veya talep edildiği halde eksikleri gidermeyen ve hataları düzeltmeyen gerçek kişiler veya özel hukuk tüzel kişilere idari para cezası uygulanmaya başlandı. “Hane halkı veya bireylerle yapılan araştırmalarda işlenmesi durumunda bin 55 lira, diğer istatistiki birimlerle yapılan araştırmalarda işlenmesi durumunda 2 bin 511 lira, sayımlarda işlenmesi durumunda ise 4 bin 249 lira idari para cezası uygulanır.
Sizin bölgenizde cezai işlem yaptırımı uyguluyor musunuz
ORHAN DEHA DEDE: Bizim amacımız bağcıyı dövmek değil, bilgi almak olduğu için çok zorda kalmadıkça hakaret,sözlü saldırı,hatta fiziki saldırılar vb. gibi bir cezai yaptırım uygulamasına gitmek taraftarı değiliz.Ama bu kanun bizim güvencemiz.Kullanmaktan yana da değiliz.İyi ilişkilerle doğru veriler elde etmek amacımız.
İstatistiki bilgileri hayatımızın hangi alanlarında kullanmaktayız?
ORHAN DEHA DEDE: İnsanlar istatistiğe önem vermiyorlarmış gibi görünseler de artık hayatımızın her alanında verilere bakılıyor. Verilere göre hareket ediliyor.Hem kendi yaşamımızda verileri kullanıyoruz, hem de devlet makro ekonomik planını yaparken verilerden yararlanıyoruz.Bu verilerde tabii ki de hane halklarından,iş yerlerinden toplanıyor.Devletin bir konu hakkında doğru karar verebilmesi için elinde doğru verilerin olması lazım.Bunun içinde doğru bilgiler toplamamız lazım.Başka bir alternatifi de yok.Doğru bilgi vermeyenlerin bizleri eleştirme lüksleri de yok.
İnternet anketçiliği daha kolay ve modern olmaz mı?
ORHAN DEHA DEDE: Bizim de hayalimiz hedefimiz o şekilde. Bunu uygulayabilen ülkelerde var.Ama her ankette de uygulayamıyorsunuz.Örnek verecek olursak hane halkı anketlerini internetten yapmak çok zor.İstatistik bilinci yerleşmemiş bir toplumda sağlıklı anket yapamazsınız.O yüzden yüz yüze görüşmek daha farklı olmakta.Telefonla bile anket yapmıyoruz.Sadece son üç yıllık iş yerleri ile ilgili çalışmalarımızı internet üzerinden yapıyoruz. Örneğin aylık enflasyon rakamı açıklanacak. Fiyat toplarken veriler çok önemlidir.Bu araştırmayı tek bir elden,bölgeden yapamazsınız. Farklı bölgelerden alınan çeşitli fiyatların ortalaması alınarak, ortalama baz alınır ve ortaya tek bir rakam çıkarılır.
Bu kadar önemli olan istatistik ile ilgili vatandaş nasıl bilgilendirilebilinir?
ORHAN DEHA DEDE: Benimde temennim,orta okullarda yada liselerde haftada bir saat bile olsa istatistik bilinci dersi verilsin.Bizler de kurumlardaki arkadaşlarda böyle bir eğitim talebine seve seve katkıda bulunuruz.İstatistik kavramı bilgileri hatta kelime manası bile tam bilinmiyor.
TÜİK com.tr diye bir sitemiz var.Orada derya deniz bilgilerimiz, verilerimiz, datamız var.Yeter ki öğreneme ve araştırma azminiz olsun.Eğitimcilerden ricamız istatistiki bilgiler ile ilgili ödev verirken mutlaka bize yönlendirsinler.Gerek sitemizde gerekse biz buraya gelen öğrencilerimizde yardımcı oluyoruz.
Bazen TÜİK dışındaki bazı kurumlarında istatistik bilgileri yayınladığını görüyoruz.Böyle bir serbestlik var mıdır?
ORHAN DEHA DEDE: İstatistik bilgilerini tek açıklama yetkisi TÜİK’dir. Bazen bazı sivil kuruluşları kendi araştırmalarını yapıp yayınlıyorlar.Tabi rakamlar bizimkilerden farklı çıkıyor.Açıkçası böyle durumlar bizi üzüyor.Çünkü ortada çok ciddi bir emek ve çalışma var.Anket yapmak,veri açıklamalar bizim görevimizdir.Bilimsel olmayan yöntemlerle yapılan araştırmalar zaman zaman halkın kafasının da karışmasına neden oluyor.İstatistiğin bir yönelgesi vardır.Öyle kafanıza estiği gibi kesinlikle yapamazsınız.
Veri derleme yetkisi ve alanlarınız nelerdir? Araştırma konularınızı neye göre belirliyorsunuz. Talepler doğrultusunda mı yapıyorsunuz?
ORHAN DEHA DEDE: Bizim “93” konuda araştırmamız oldu. Her zaman yapmamız gereken fix anketler vardır. İşsizlik,işgücü,doğum ,ölüm vb. Bizim bir yıl sonra hangi tarihte hangi araştırmayı yapacağımız ,hangi sahaya çıkacağımız,basın bülteni çıkartacağız hepsi tek tek, tarihi,saati bellidir.Üretim süreci dediğimiz bir takvimimiz vardır bizim.Hangi araştırmayı yapacağımız öncesinden bellidir.
Verilerin gizliliğini nasıl sağlıyorsunuz?
ORHAN DEHA DEDE: Veri gizliliği, kurumumuz kanunu ile teminat altına alınmıştır. Türkiye İstatistik Kanunu’nun 13. maddesine göre bireysel verinin toplulaştırılması ile oluşturulan veri tablosunun her hangi bir hücresindeki istatistiki birim sayısının üçten az olması veya birim sayısı üç ve daha fazla olduğu halde bir veya iki istatistiki birimin hakim durumunda olması halinde ilgili hücredeki veri gizli kabul edilir. Gizli veriler, ancak doğrudan veya dolaylı tanımlamaya yol açmayacak şekilde diğer bilgilerle birleştirilerek yayımlanabilir. Resmi istatistiklerin üretilmesi için toplanan, işlenen ve saklanan verilerden gizli olanlar, idari, adli ve askeri hiçbir organ, makam, merci veya kişiye verilemez, istatistik amacı dışında kullanılamaz ve ispat aracı olamaz.
Kırmızı alarmınız,acil araştırmalarınız yok mu?
ORHAN DEHA DEDE: Kırmızı alarm olması için bizim resmi istatistik kurumunda olmayan bir konu ile ilgili araştırma yapılacaksa ilgili devlet organı TÜİK’e öncelikle başvurması lazım. İstatistiki verilerde aciliyet gerektiren kırmızı alarmlık bir durum olsa bile bunun teklifi alt yapı hazırlanması ve diğer hazırlıklar uzun bir süreç alıyor.
Gaziantep’in istatistik bilgileri ivme olarak nasıl bir tabloda?
ORHAN DEHA DEDE: Gaziantep rakamlarla da gelişmiş bir kentimiz. Nüfusu itibarı ile Türkiye’nin 8. büyük kenti. Nüfus artış hızı binde 22.2 ile Türkiye ortalamasının üstünde. Nüfusumuz azalacak diye genel bir korku vardır.Yaşlı nüfusumuz giderek artmakta.Ama Gaziantep için öyle bir tehlike yok.Çünkü genç bir nüfusa sahip.İşsizlik oranına baktığınızda da Türkiye ortalamasının altında seyreden bir şehir.Ve tarıma dayalı değil hizmet ve sanayiye dayalı bir iş gücü görüyoruz.Bu da bunun devamlılığının göstergesi.Gerçek manada işine sahip olanları göstermekte.Ama enflasyon datamız trc1 bölgesi ne yazık ki Türkiye’nin altında.Fiyatların yüksek olması da alım gücünün yüksek,piyasanın da canlı olmasının göstergesidir bir anlamda.
Son olarak eklemek istedikleriniz?
ORHAN DEHA DEDE: “İstatistik; Geçmişi anlamanın, bugünü yönetmenin ve geleceği planlamanın anahtarıdır…”
Geçmişimizi anlayarak bugünü en iyi şekilde yönetebilmek ve gelecekle ilgili planlarımızı daha sağlıklı yapabilmek için tüm karar alıcıların önüne kaliteli, güncel, tutarlı, zamanlı ve karşılaştırılabilir istatistikler koymak amacıyla yaz kış, gece gündüz demeden veri derlemek üzere kapı kapı dolaşarak görev yapan personellerimize vatandaşlarımızın gerekli desteği vermesi son derece önem arz etmektedir.Doğru ve güvenilir istatistik üretimi, cevaplayıcıdan başlayan, doğru analiz ve yayımla devam eden ve doğru yorum ile sonuçlanan bir süreçtir. İstatistik üretim sürecinin girdisi olan doğru, güvenilir veri olmadan sürecin çıktısı olan doğru istatistiklerden söz edilemez. Bu nedenle ülkemizin, bölgemizin resmini daha net ortaya koyabilmek amacıyla istatistiki birimlerim Kurumumuzun yukarıda belirtilen istatistiki gizlilik taahhüdünü de dikkate alarak kurumuza veri paylaşımında duyarlı olmasını bekliyoruz.
